"Nazir bunları bilir, amma deyə bilmir, çünki..." - MÜSAHİBƏ

- Bu artıq ikinci geniş müsahibədir.  Burada təhsili əhatə edən bir çox məsələlər öz əksini tapmışdır. Bütövlükdə məlum müsahibəyə münasibətim  pozitivdir.

- Etiraf edim ki, tənqid etmək iş görməkdən asandır. Ona görə də iş görmək istəyən məmurları dost cəbhədən tənqid etməyin tərəfdarıyam. Təbii, elə məqamlar var ki, nazirliyin fəaliyyətinə diametral əks-mövqe sərgiləyirəm. Amma  hər belə xırda məsələlərdən ötrü Mikayıl Cabbarovun komandasının fəaliyyətini heçə endirmək insafsızlıq olardı. Birinci müsahibədən də bütövlükdə razı qalmışdım, amma bölüşmədiyim məqamlar da az deyildi. Eynilə nazirin son müsahibəsində də bir sıra nüanslar vardır ki, qəbul edə bilmərəm.  Desəm ki, nazir bunları bilməyərəkdən  deyir, düzgün olmazdı. İşin içində olan bir şəxs kimi, bu problemləri o bizdən daha yaxşı bilir, sadəcə, deyə bilmir, çünki məmurdur. 

- Xaricdə oxuyan tələbələrin diplomlarının tanınması ilə bağlı mən tamamilə əks-mövqe sərgiləmişəm.

- Üzr istəyirəm, çox primitiv yanaşmadır. 1-ci, ona görə ki sağlam əmək bazarı yaratmaq ölkə rəhbərliyinin, bütövlükdə isə vətəndaşların borcudur, bunu Təhsil Nazirliyi, istəsə də, qaydaya sala bilməz. Bizim nazirlik öz kadrlarını seçmək üçün sağlam əmək bazarı yaradıb. Burada başlıca rolu tələb-təklif qanunu oynayır. İkincisi, pis, ya yaxşı Nazirlər Kabinetinin  məlum qərarı vardır, diplomların ekvivalentliyini yoxlamağın qaydaları bu qərara əsaslanır. Diplomları tanımaq  üçün yenidən imtahan təşkil etmək nazirliyin səlahiyyəti çərçivəsindən kənara çıxır və bu, Nazirlər Kabinetinin qərarını kobud şəkildə pozmaqdır. "Əmək  bazarını savadsız kadrlardan qorumaq” şüarı altında yeni korrupsiya üçün meydan açılır. Nazirlikdə şöbə müdirinin vəzifəsindən uzaqlaşdırılması da məhz sui-istifadə hallarının olduğunu sübut etdi. 

- Ədalət naminə deyək ki, bu il 15 və 22 may  tarixlərində keçirilmiş qəbul imtahanları əvvəlki illərdə müvəffəqiyyət qazana bilməyən abituriyentlərin biliyini qiymətləndirdiyi üçün təhsilin ümumi inkişaf göstəricisi kimi götürülə bilməz. Amma onu da deyim ki, mənim qənaətimə görə, ölkəmizdə yekun qiymətləndirmənin müvəffəq faizi  20-dən yuxarı deyil. 

- Ən başlıcası, nazir sağlam komanda formalaşdıra bilib. Düzdür, kadrlar peşəkarlıq nöqteyi-nəzərindən o qədər də qənaətbəxş deyil, amma mənəvi keyfiyyət məmur üçün  başlıca şərtdir, qalanlarını təcrübə prosesində əldə etmək olar. Ən uğurlu addımlardan biri I sinfə qəbulun elektron formata keçirilməsidir ki, bu, yüz faiz korrupsiyanın qarşısını alıb. Müəllimlərin işə qəbulu qaydalarının dəyişdirilməsi, direktorların işə qəbulu, bir sıra digər xidmət sahələrinin elektron formada qaydaya salınması - bütün bunlar müsbət addımlar sırasındadır. Nazirlik tərəfindən edilən pozitiv cəhdlər çoxdur, lakin bu cəhdlərin nəticələri ilə bağlı ümidsizliyim olduğu üçün sadalamıram.

- Təqribən, üç il bundan əvvəl Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası qəbul ediləndə müəyyən ümidlər yarandı. Vaxtilə bizim tənqid etdiyimiz məsələlər burada öz əksini tapmışdı. Sənədi oxuyanda belə təəssürat yaranırdı ki, təhsildə köklü islahatların qaçılmaz olduğunu dərk ediblər.  Strategiyanın həyata keçməsi ilə bağlı Nazirlər Kabinetininn  hazırlayacağı konkret iş planı bir il gecikdirildi. Artıq biz anladıq ki, bu sənəd də xalqın gözünə kül üfürməkdən başqa bir şey deyildir. İndi də nazir bütün bunları təhsil islahatı kimi qələmə verir. Bu da reallıqla səsləşmir.

Digər tərəfdən, Mikayıl müəllim qeyd edir ki, müəllimlərin 40%- nin əmək haqqı iki dəfə  artırılmışdır. Hətta jurnalistin "Onların əmək haqları indeksasiya edilirmi?” sualına formal cavab verir: ”Digər bütün müəllimlər kimi”. Əvvəla, hakimiyyətin mətbəxində 1-ci devalvasiyanın olması haqqında yekdil fikir olduqdan sonra biliyi diaqnostik qiymətləndirmədə yoxlanılmış müəllimlərin əmək haqları 33 % artırıldı. Deməli, maaş artımı faktiki olaraq baş vermədi.  1-ci devalvasiyadan sonra müəllimlərin əmək haqları cəmi 10 % artırıldı. 2- ci devalvasiya 50%- dən də çox olduğu halda, yenə də cəmi 10% artırıldı. Manipulyasiya göz qabağındadır, amma başa düşürəm, nazir bunları deyə bilməz.

​Mikayıl Cabbarov müsahibəsində məktəbəqədər təhsilə cəlbetmənin 23- 25% olduğunu bildirir, lakin yalnız Bakı şəhərində cəlbetmə 23%dir. Rayonlar üzrə göstəricilər bundan xeyli aşağı, hətta yox dərəcəsindədir.

​Məlumdur ki, keçən il müsabiqədə iştirak ballarının aşağı salınması Təhsil Nazirliyinin təkidi ilə baş vermişdi. Bunu nazir pozitiv hal kimi qiymətləndirir. Düzdür, iqtisadi siyasət nöqteyi-nəzərindən düzgün addımdır, çünki burada ali məktəbə qəbul ola bilməyən abituriyentlər xarici ölkələrə üz tutur, bu da valyuta axını deməkdir. Amma təhsilin məqsədi istehsalat üçün keyfiyyətli kadrlar hazırlamaqdır. Özünüz deyin, 150- 200 balla ali məktəbə qəbul olan abituriyentin gələcəkdə keyfiyyətli kadr olacağı mümkündürmü?

- Bilirsiniz, Təhsil Nazirliyi ( heç digər nazirliklər də istisna deyil)  sürücülük təlimi üçün istifadə olunan avtomobilə bənzəyir. Nazirə həmin maşını idarə etməyi tapşırırlar, lakin əsas idarəetmə sürücünün sağ tərəfində oturmuş ustanın ixtiyarındadır, ikinci baxıb görəndə ki, idarəetmə oyun qaydalarından kənara çıxır, dərhal maşını ya tormozlayır, ya da geriyə və ya yana döndərir. Mürtəce niyyət güdən "təlim ustası”nın da məqsədi bəllidir: təhsilin düzgün istiqamətinə mane olmaq.

-  Əlbəttə. Sadəcə, fərq bundan ibarət idi ki, Mərdanov özünün formal idarəetmədə olduğunu yaxşı bilirdi və "maşını sürməyə” belə cəhd etmirdi. 

- Ad çəkməyə heç ehtiyac yoxdur. Ölkəmizin ictimai- siyasi həyatı ilə tanış olan hər kəs onun kimliyini yaxşı bilir. Sadə məntiqlə də müəyyən etmək çətin deyil. Məlumdur ki, Mikayıl Cabbarov dövlət başçısının proyektidir. Buradan belə nəticə çıxır ki, islahatlara start ölkənin birinci şəxsi tərəfindən verilib. Amma hakimiyyətdə çox güclü nüfuz sahibi olan bəzi şəxslər buna imkan vermir. Nazirin müsahibəsindən bir cümləni diqqətinizə çatdırıram. Jurnalistin "islahatların qabağını kim və ya nə kəsir?” sualına Mikayıl Cabbarov belə cavab verir: "Sovet təhsil modelinə sadiq olanların tərsliyi”. Nazir açıq testlə vurğulayır ki, islahat "korrupsiya  münasibətlərindən doğan müqavimətlə” üzləşir. Vaxtilə oxşar narazılığı Mərdanovun da bəyanatlarından az eşitməmişik. Sizcə, nazirin və Prezidentin  qərarlarına kimin təsir etmək imkanları var? Deməli, təhsilimizə baxışda bir dualizm mövcuddur - ona görə təhsil bu vəziyyətdədir. Məşhur tamaşadakı kimi: biri deyir, oxu, o biri- oxuma. 

- Hörmətli nazir vurğulayır ki, strateji məqsəd budur: müəllim peşəsini nüfuzlu bir sahəyə çevirsin, hər tərəfdən istedadlı adamlar bu peşəyə yiyələnmək üçün can atsınlar. Nüfuzlu peşə sahibləri isə öz xidmətini yüksək məvacib müqabilində təqdim edirlər. Onun əməyini dövlət deyil, yalnız özü qiymətləndirə bilər. Belə qiymətləndirmənin yeri isə bazardır - yarış meydanı. Söhbət təhsil bazarından gedir. Bu bazarı isə dövlət, bələdiyyə və xüsusilə özəl təhsil sektorunun subyektləri ilə formalaşdırmaq mümkündür. Ona görə hər üç sektora qanuna müvafiq olaraq dövlətin münasibəti eyni olmalıdır. Mövcud ictimai vəziyyət özəl sektorun inkişafını bizdən tələb edir, çünki bu sektorda qaydalar ciddidir: bilik verim, pul ödə. Beş-altı özəl təhsil müəssisəsini yaratmaqla da məqsədə nail olmaq mümkün deyil. Yaradıblar da. Onlar bu gün monopolistlərdir- aldığı maliyyəyə uyğun bilik vermir. 

Müqayisə edin: Azərbaycandakı özəl orta məktəblərdə olan təhsil haqqı dünyanın aparıcı ölkələrindəki təhsil haqqından xeyli yüksəkdir. Adambaşına düşən milli gəliri həmin ölkələrlə müqayisə etsək, tamamilə ağlasığmaz bir rəqəm alınar. Bunların hamısının səbəbi monopoliyadır. Monopoliya olan yerdə iqtisadiyyat olmadığı kimi, təhsil də yoxdur. Türk liseylərinin gözümçıxdıya salınması da eyni məqsəd güdür. Hazırda bütün televiziyalarda yalnız bir özəl liseyin elanı gedir. Azərbaycan təhsiilinin inkişafında xüsusi payı olan türk liseyləri isə, sanki, yoxdur.

​Bütün söylədiklərimin məğzi budur ki, islahat meydanda yoxdur və onun tempi haqqında danışmaq da vaxt aparmaqdan başqa bir şey deyil.

- Söhbət ondan gedir ki, özəl təhsili də dövlət maliyyələşdirməlidir. Sadəcə, maliyyənin qeyri-nağd yolla istifadəsi isə təhsilalanın haqqıdır - valideyn həmin maliyyəni etibar etdiyi məktəbin hesabına yatıra bilər. Səbəb çox sadədir: pulu verən və alanlar  maraqlı tərəflərdir.