Şvabe: “Bizim qaydalarımıza hörmət etməyən bircə ölkə var, o da Azərbaycandır”

Yanvarın 24-də Avropa Şurası Parlament Assambleyasında (AŞPA) Azərbaycanı təmsil edən nümayəndə heyətinin AŞPA-nın 2025-ci ilin yanvar sessiyasına qədər səsvermə hüququndan məhrum edilməsinə qərar verildi. 

Müzakirələr zamanı mövqeyi və fikirləri ilə fərqlənən AŞPA-nın deputatı Frank Şvabe Meydan TV-yə müsahibə verib. 

O, Almaniya Sosial Demokratlar Partiyasının üzvüdür.

"Müzakirələrlə bağlı danışsaq, biz Azərbaycandakı ümumi vəziyyəti müzakirə etdik və hazırda Avropa Şurasına üzv olan 46 ölkə arasında ən pis situasiya Azərbaycandadır. Ona görə də düşündük: hazırda ölkədə daha çox siyasi məhbus var. İnsanlar sırf Prezidenti və hökuməti tənqid etdikləri üçün heç bir sübut olmadan, abstrakt ittihamlarla həbsxanaya salınırlar”, – Şvabe deyib.

Parlamentari bildirir ki, hazırda Azərbaycanda seçkilərə hazırlıq görülür. Onun fikrincə, ədalət və azadlıq olmayan yerdə heç kəs öz fikrini ifadə edə bilməz: "Azərbaycanda media azadlığı dünyada ən aşağı səviyyədədir. Deməli, Avropa Şurası çox haqlı səbəblərə görə Rusiyanı təşkilatdan çıxardıqdan sonraya baxsanız, Azərbaycandakı vəziyyət Avropa Şurasında ən pis vəziyyətdir. Bunu söyləmək lazımdır, müzakirə edilməli olan budur. Bu, Azərbaycandakı vəziyyətin ümumi mənzərəsidir”.

Azərbaycan parlamentarilərinin səsvermə hüququndan məhrum edilməsi cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmadı. Və səsləndirilən fikirlər arasında Qarabağ konfliktinin həlli və Azərbaycanın öz ərazi bütövlüyünü bərpa etməsini AŞPA-nın "qərəzli” mövqeyi ilə əlaqələndirənlər də oldu. Səbəblərlə bağlı deputat yalnız üç məsələyə diqqət çəkəcəyini bildirib: "Avropa Şurası hər hansı qeyri-müəyyənliklə bağlı qərar qəbul edəndə həmişə BMT-yə istinad edir. BMT-də vəziyyət çox aydındır. Qarabağ Azərbaycanın bir hissəsidir. O, sözün əsl mənasında Azərbaycanın bir hissəsi idi. Və hələ də Azərbaycanın bir hissəsidir. İkincisi, Avropa Şurası ərazi problemlərini həll edən təşkilat deyil. Biz demokratiyaya sadiq insan haqları təşkilatıyıq. Biz əraziləri ölkələrə qaytarmırıq və bu, bizim yurisdiksiyamızda deyil. Bəs biz nə edə bilərdik? Bu, Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanınmasıdır. Amma danışıqları təşkil etmək üçün onu geri qaytarmaq bizim səlahiyyətimizdə deyil. Bizim səlahiyyətimizdə nə var? Avropa Şurasında Avropaya təsir edən insan haqları vəziyyətinin monitorinqini apara bilirik. Əlbəttə ki, münaqişələrin həlli ilə bağlı bizim fikrimiz var və buna görə də biz əminik ki, hətta sizin buna hüququnuz olsa belə, münaqişəni müharibələr, təcavüz, insan hüquqlarının pozulması yolu ilə həll edə bilməzsiniz. Burada demək istədiyimiz odur ki, nə edirsən et, problemi həll etməlisən. Necə ki, Ermənistan korporativ səviyyədə əməkdaşlıq etmək istəmirdi, bəli, bu normaldır, amma yenə də bu, bizim müzakirə etməli olduğumuz bir şey deyil”.

Sonuncu, üçüncü məsələyə gəlincə, Şvabe bildirib ki, məsələ həmişə şişirdilir: "Mən heç vaxt Dağlıq Qarabağda olmamışam. Mən heç vaxt Azərbaycanın icazəsi olmadan Dağlıq Qarabağa getməmişəm. Yeri gəlmişkən, mən heç vaxt Ermənistanda da olmamışam. Bu, Azərbaycanla Ermənistan arasında olan məsələ deyil, başqa ölkələrlə düzgün münasibətdə yaşamaq məsələsidir. Ermənistan Avropa Şurasının monitorinqi altındadır. Bu haqda tənqidi hesabatda da oxumaq olar. Azərbaycan də monitorinq altındadır və insanlar sadəcə olaraq digər ölkələrlə əməkdaşlıq etməyi, əməkdaşlığın qaydalarına əməl etməyi xahiş edirlər. Bizim qaydalarımıza hörmət etməyən bircə ölkə var, o da təəssüf ki, Azərbaycandır”.

2013-cü ildən başlayaraq Azərbaycan hakimiyyəti qeyri-hökumət təşkilatları rəhbərlərinə qarşı təzyiqlərə başladı. Bir müddət sonra həmin təzyiqlər jurnalistlərə də sıçradı. Belə ki, 2014-cü il dekabrın 5-də araşdırmaçı jurnalist Xədicə İsmayıl həbs olundu. 

Ardınca Azadlıq Radiosu möhürləndi. Meydan TV-yə qarşı cinayət işi başladı, əməkdaşlarının ölkədən çıxışına qadağa qoyuldu, inzibati həbs cəzası alanlar oldu.

Bütün bu hadisələrə baxmayaraq, 2014-2016-cı illərdə AŞPA ilə Azərbaycan arasında müxtəlif layihələr imzalanıb. Cəmiyyətdən gələn "niyə indi Azərbaycan cəzalandırılır” sualına Frank Şvabenin cavabı belə olub: "Məhz bu təşkilatın etibarlılığından çox narahat olduğumuz üçün biz indi bu qərarı qəbul etdik. Ona görə ki, Azərbaycan hökuməti, Prezident İlham Əliyev Avropa Şurasının nüfuzunu sarsıtmaq qərarına gəlib. Onlar bunu bilirlər və məruzəçiləri ölkəyə buraxmırlar, seçki müşahidə missiyasını dəvət etmirlər, halbuki bunu etmək öhdəlikləri var, amma vaxtilə bu təşkilatın nüfuzunu aşağı salıblar. Avropa konsorsiumunun siyasətçiləri korrupsiyaya uğradıldı. Təəssüflər olsun ki, bu səbəbdən Avropa Şurasına üzv olan bir çox ölkədə 2014-2016-cı illərdə tənqid çox da yüksək deyildi. Mən 2015-ci il parlament seçkisi zamanı müşahidə missiyasının tərkibində bunun şahidi oldum. Azərbaycanda müşahidəçi missiyasının çox üzvü Azərbaycandan pul aldığı üçün əksər üzvlər orada gördüyümüz vəziyyətə dair rəy belə formalaşdıra bilmədilər. Bu, Avropa Şurasında və dünya təşkilatlarında korrupsiya ilə bağlı böyük qalmaqala səbəb oldu və bunun üzərində işlədik. Bu məsələ bir neçə il davam etdi və bir çox siyasətçiyə qarşı sanksiyalarımız oldu. Təqribən 20-yə yaxın deputat işini itirdi və onlara bir daha bu təşkilatda işləməyə icazə verilməyəcək. Həmin vaxt tənqid az oldu, çünki Azərbaycan yenə siyasətçilərə pul ödədi. Bu, açıq-aşkar korrupsiya idi, çünki o vaxt ölkəni tənqid edən o qədər də çox deyildi, bu, təəssüf ki, doğrudur”.

"Biz insan haqlarının vəziyyətini, demokratik hüququn vəziyyətini müzakirə etdik. Amma şübhəsizdir ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında bu münaqişə var idi və biz Qarabağdakı insanların, qaçqınların düşdüyü ağır vəziyyəti gördük. Monitorinq proseduru vəziyyəti öyrənmək məqsədi daşıyır və problemin bu hissəsinə görə biz məruzəçimiz Pol Qavandan Laçın dəhlizinə baş çəkməyi xahiş etdik. Amma onu Azərbaycana buraxmayıblar. Biz Azərbaycandan ona görə xahiş edirik ki, təşkilatda mövcud olan hər kəs bizə giriş icazəsi verməlidir. Giriş üçün müraciət etdik, lakin icazə verilmədi” – AŞPA-nın deputatı deyib.

Məruzəçilərin ölkəyə buraxılmaması bununla da yekunlaşmayıb. Belə ki, siyasi məhbuslarla görüşmək istəyən AŞPA məruzəçilərinə də hökumət görüş üçün icazə verməyib: 

"Keçən il Azərbaycanda monitorinq aparan məruzəçilərimiz iki dəfə müraciət etdi və onlar həbsxanaya gedib siyasi məhbuslarla görüşmək istədilər. Zəng vurduq və yenə də məruzəçilərin monitorinqinə icazə verilmədi. Nəhayət, gəlib seçkiləri müşahidə etmək istədik, dəvət almadıq. Qaydaların pozulmasına davam edildi və bu təşkilatda indiyə qədər belə təcrübə olmayıb və yeganə səbəb də budur. Nə Ermənistan, nə də Qarabağ. Əsas səbəb hansısa ərazinin öz yerinə qaytarılması deyil, bu, insan haqları ilə əlaqədardır və təbii ki, monitorinq öhdəliklərimizin icrası ilə bağlı xüsusilə Avropa Şurası ilə əməkdaşlığın olmamasıdır”.

"Bilirsiniz, Avropa Şurası həqiqətən də aydın bəyanat verdi. Azərbaycan suveren, müstəqil ölkədir, kənardan heç kim gəlib problemləri həll edə bilməz. Mən Azərbaycana gəlib həbsxanaya gedib siyasi məhbusları çıxara bilmərəm. Bu, bizim səlahiyyətimizə aid deyil, bu, Azərbaycanda və ya dünyanın heç bir yerində mümkün deyil və heç kim bunu etmək istəmir. Bizim edə biləcəyimiz və etməli olduğumuz şey vəziyyət haqqında danışmaq, vəziyyəti izləmək, baş verənləri təsvir etməkdir. Bu, bizim öhdəliyimizdir. Yenə də ölkədə heç nəyi dəyişdirə bilmərik, amma verə biləcəyimiz bütün məlumatları, ölkədəki vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün lazım bildiyimiz hər şeyi bildiririk”.

Frank Şvabe deyir ki, ölkə öz prosedurları ilə edə biləcəyini, düşündüklərini etməli və ölkədəki insanlar da bunun üçün çalışmalıdır: "Amma biz öz öhdəliklərimizdə israr etməliyik, digər məsələ isə hüquqdur, təkcə monitorinq hüququ deyil. Bu, bizim məsuliyyətimizdir, çünki bunu edə bilməsək, bu təşkilatın mənası itər, Azərbaycan tərəfindən mənasız bir bəhanə olmaz. Qurum bütün digər 45 üzv ölkə üçün mənasızlaşar. Azərbaycanın bizimlə oynamasına icazə versək ki, onlar desinlər: "Yaxşı, bu hesabat yaxşıdır, biz onu almaq istəyirik”. Əməkdaşlıq edək, bu məruzəçi yaxşıdır, gələ bilər, qəbul edirik, amma digər məruzəçidən xoşumuz gəlmir, ölkəyə buraxmırıq. Hesabatın bu hissəsini bəyəndik: gözəl dağlara baxa bilərsən, amma həbsxanaya gedib vəziyyətə nəzarət edə bilməzsən, ya da desələr ki, ATƏT gəlib seçkilərə nəzarət edə bilər, amma Avropa Şurası bunu edə bilməz”.

"Və ola bilsin ki, onlardan istifadə edərək fikirlərini dəyişib deyəcəklər ki, Avropa Şurası da gələ bilər, amma biz onlara şans veririk ki, kürsüdə neçə nəfər olmalıdır, filan. Bu, mümkün deyil. Siz bilirsiniz ki, 7 fevral seçkisinə nə qədər saxta seçki müşahidə missiyaları dəvət olunub. Onların hansı vəziyyətdə olduğundan əmin olun, necə ki, son seçkilərdə 15-dən çox beynəlxalq nümayəndə heyəti var idi, nəinki dəvət olunmuşdular, bu, Azərbaycan tərəfdən təşkil olunmuş bir kampaniya idi. Sonra bazar ertəsi səhəri onları televiziyada görə bilərsiniz və onlar maraqlı şəkildə deyəcəklər ki, seçkilərlə bağlı hər şey qaydasındadır”.

Parlament üzvü seçkilərin müşahidə olunması ilə bağlı iki təşkilatın – ATƏT-in və Avropa Şurasının hüququ olduğunu deyib: "Azərbaycan bu iki təşkilatla oynamağa, onları bir-birinə qarşı qoymağa çalışır. Bu, icazə verməyəcəyimiz bir şeydir. Sovet Almaniyası, Fransa, İtaliya, Moldova və ya başqa yerlərdə vəziyyətin monitorinqi üzrə öhdəliklərimizi yerinə yetirmək üçün bizə kömək lazımdır. Azərbaycana – bir üzv ölkəyə bunu etməyə icazə verməyə başlasaq, hərəkətə keçməsək, digər ölkələr gəlib deyəcəklər ki, niyə Azərbaycan qərar verə bilər, biz qərar verə bilmərik? İndi etdiyimiz iş odur ki, ölkəmizə gələn parlament üzvləri bizimlə əməkdaşlıq etməzsə, onlarla əməkdaşlıq etmək istəmirik. Qaydalara əməl etməsəniz, təşkilatın üzvü ola bilməzsiniz”.