Zelenskinin qələbə planı: strateji qətiyyət, yoxsa eskalasiya tələsi?

Oktyabrın 16-da Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski Ali Radada emosional nitqində  öz "qələbə planı"nı - Rusiya ilə müharibəni bitirmək üçün cəsarətli və çoxqatlı yol xəritəsini təqdim etdi. Beş açıq  bənddən və üç gizli əlavədən ibarət plan geosiyasi, hərbi və iqtisadi strategiyaları birləşdirir, Ukraynanın nəzarəti bərpa etmək və Rusiyanı diplomatiyaya məcbur etmək əzminin mənzərəsini ortaya qoyur. Lakin güc və qətiyyət ritorikasının arxasında mühüm  suallar gizlənir: həqiqətənmi bu plan sülh planıdır? Yoxsa, onsuz da qeyri-sabit münaqişəni ağırlaşdırmaq riski daşıyır?

Zelenskinin planı üçün zaman təsadüfi deyil. Müharibə iki ildən çoxdur ki, davam edir və həm Ukrayna, həm də onun Qərb tərəfdarları qələbəyə doğru aydın yol nümayiş etdirməyi tələb edən təzyiqlərlə üzləşirlər. Zelenski planı indi açıqlamaqla öz daxili auditoriyasına siqnal verir ki, müharibənin dayandırılması üzrə konkret strategiya mövcuddur. Planın açıqlanması həm də Qərb müttəfiqlərini inandırmağa xidmət edir ki, savaş  meydanında davam edən problemlərə baxmayaraq, Ukrayna əvvəlkitək Rusiya üzərində qələbəyə sadiqdir.

Bəs niyə indi? Bəzi analitiklər bildirirlər ki, Zelenski Qərb ölkələri arasında "Ukraynanın yorğunluğundan" artan riski yaxşı başa düşürlər. Bəzi Avropa ölkələrində ictimai rəy tərəddüd əlamətlərini göstərməyə başlayır, çünki Ukraynaya dəstəyin iqtisadi xərcləri artır. Gələn il ərzində qələbəyə dair baxışını təqdim edən Zelenski dəstəyi möhkənləndirməyə və Ukraynanın çox ehtiyacı olduğu hərbi və iqtisadi yardım axınını saxlamağa çalışır.

Ukraynada plan ehtiyatlı nikbinliklə qarşılanıb. Müharibədən əziyyət çəkmiş əhali üçün qələbə vədi emosional xilasedici kəmər kimidir. Müharibənin gələn il bitə biləcəyilə bağlı  Zelenskinin məlumatı - əgər plan həyata keçirilsə-  dərin rezonans doğurur. Bununla belə, skeptiklərin səsləri eşidilir. "Ancaq hələlik bu, daha çox şüarlar toplusudur.  Biz bu planın reallaşması üzrə konkret detallar, mexanizmlər barədə çox az eşitdik",  - UNİAN şərhçisi İqor Reyteroviç deyib. Tənqidçilər planın bəzi aspektlərinin, xüsusən onun hərbi komponentlərinin mümkünlüyü ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə ediblər. Bildirildiyi kimi, planda Rusiya ərazisinin dərinliyinə potensial zərbələrin detallarını əhatə edən gizli əlavələr bəzilərini  bu cür hərəkətlərin Moskvanı daha sərt cavab verməyə təhrik edəcəyini düşünməyə vadar edib.

Qərbin reaksiyası ehtiyatlı və təqdiredici olub. "Biz bu lazımsız müharibəyə son qoymaq üçün Ukraynanın ədalətli, davamlı və hərtərəfli sülhə can atdığını dəstəklədiyimizə açıq şəkildə işarə etdik", - ABŞ-ın Moskvadakı səfirliyi bildirib. Zelenskinin planı Rusiyaya təzyiqin saxlanması üzrə Qərbin məqsədlərinə uyğundur və çox güman ki, hərbi gücün və iqtisadi sanksiyaların artırılması üçün  NATO və Aİ tərəfindən geniş dəstək alacaq. Lakin ABŞ və Avropa ölkələri daxil olmaqla, əsas müttəfiqlərlə paylaşılan gizli hərbi detallar həssas problemdir. Ukraynanın Rusiya ərazisinə zərbə endirməsi eskalasiyaya səbəb ola bilər ki,  NATO üzvləri uzun müddətdir buna yol verməməyə çalışırlar. Qərb liderləri Ukraynanın qalib gəlməsini nə qədər çox istəsələr də, münaqişənin potensial fəlakətli nəticələrə səbəb olacaq daha miqyaslı müharibəyə çevrilə biləcəyilə bağlı ciddi narahatlıq var.

Ukraynanın Qərb tərəfdaşları üçün kritik məsələ ondan ibarətdir ki, onlar Zelenskinin planının hansı hissəsini (xüsusilə də gizli hərbi strategiyalarla bağlı) dəstəkləməyə hazırdırlar. ABŞ və onun avropalı müttəfiqləri indiyədək Ukraynaya dəstək verməkdə qətiyyətli olublar, lakin münaqişənin genişlənməsi kimi qəbul edilə biləcək istənilən addım bu qətiyyəti sınaya bilər. Vaşinqton açıq şəkildə işarə edib ki, Ukraynanın özünümüdafiə hüququnu dəstəkləsə də, NATO və Rusiya arasında birbaşa münaqişəyə sövq edə biləcək hərəkətlərdən ehtiyat edir. Zelenski Qərb tərəfdaşlarını planın hərbi elementlərilə bağlı risklərin potensial faydalardan üstün olduğuna inandıra biləcəkmi? Çox şey bundan asılı olacaq.

Təəccüblü deyil ki, Moskva Zelenskinin planını təxribat kimi rədd edib. "Bu, əlbəttə ki, heç bir plan deyil, bu, əlaqəsiz şüarlar toplusudur, bu, neonasist qatilin dodaqlarında qanlı köpükdür",- Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Maria Zaxarova deyib. Kreml bu təklifi sülhə doğru qanuni yol kimi yox,  Qərbin dəstəyilə müharibəni uzatmaq cəhdi kimi təqdim edib. Rusiya rəsmi şəxsləri xüsusən planın gizli hərbi komponentləri fonunda genişləndirilmiş Ukrayna əməliyyatlarını təhlükə kimi qiymətləndirirlər. Bu reaksiya proqnozlaşdırılan olsa da, təhlükəlidir. Rusiya hökuməti dəfələrlə xəbərdarlıq edib ki, Ukraynanın Rusiya ərazisinə zərbə endirmək cəhdi ciddi cavab tədbirlərinə səbəb ola bilər ki, bu da münaqişənin gələcək eskalasiyası ilə bağlı narahatlığı artırır.

Zelenskinin "qələbə planı"  mahiyyətcə iki tamamilə müxtəlif imkanı təqdim  edir. Bir tərəfdən,əgər  plan Rusiyanı danışıqlara getməyə məcbur edərsə, potensial olaraq davamlı sülhə aparan həlledici dönüş nöqtəsi ola bilər. Digər tərəfdən, planın hərbi ambisiyaları, xüsusən də Rusiya ərazisinə zərbə endirmə potensialı münaqişənin eskalasiyasına səbəb ola bilər. Moskva təzyiq altında danışıqlar aparmağa hazır olduğunu nümayiş etdirməyib və sonrakı hərbi əməliyyatlar onun qətiyyətini möhkəmləndirə bilər.

Nəticə etibarilə planın uğuru bir neçə amildən asılıdır: Qərbin dəstəyinin dərəcəsi, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin dayanıqlığı və Rusiyanın artan hərbi təzyiqə reaksiyası. Əgər Ukrayna öz impulsunu saxlaya bilərsə və Qərbdən güclü dəstək  almağa davam edərsə, Zelenskinin planı həqiqətən qələbəyə yol aça bilər. Ancaq planın hərbi elementləri Rusiyanı amansız qisasa sövq edərsə, bu, münaqişənin uzun və daha da dağıdıcı mərhələsinə gətirib çıxara bilər.