Heç kim qatil doğulmur

Çingiz SULTANSOY

Detektiv hekayə,  I hissə

"Yeganə, həqiqətən, ciddi mənəvi problem - qətldir".  

Alber Kamü

Mühacirətdə nə qədər yeni adamlarla rastlaşırsan, əhvalat, talelər görüb, eşidib heyrət edirsən. Təxminən doxsan il əvvəl Berlində baş vermiş bu qəribə əhvalatı da mənə keçmiş qonşum, indi isə, ayaqları tutulandan sonra qocalar evinə köçmüş bir alman qadını, frau Kessler danışıb. Olayı eşitdiyim kimi kağıza köçürüb özümün bəzi haşiyə və izah xarakterli xırda əlavələriylə sizə çatdırıram. Frau Kessler isə hekayəti babasından eşidib-bilib. Bu olayın baş qəhrəmanı, babasıyla müharibədə bir bölükdə vuruşub dost olduğu Rainer von Eberhardt, ömrü boyu sirr saxlayıb heç kimə danışmadığı bu heyrətamiz, müəmmalı və faciəli olayı ölümündən az öncə babasına danışıb.

O vaxtlar Birinci Dünya Müharibəsindən məğlub çıxmış, Elzas, Lotaringia kimi əyalətlərini, Poznan və Dansiq kimi şəhərlərini, iki milyona qədər hərbçisin itirmiş, qalib İngiltərə, Fransa və ABŞ tərəfindən, - Rusiya inqilaba görə öz hayındaydı, - ağır cərimələrə məhkum edilmiş Almaniyanın pis vaxtları idi.  Marka qiymətdən düşmüşdü və düşməyə davam edirdi. Varlılar əvvəlki kimi yaşaya bilmir, ortalar kasıblaşır,  kasıblar var-yoxdan çıxır və ehtiyac içində çapalayırdı. Küçələr dilənçi ilə dolmuşdu. 

Haqqında söhbət gedən Rainer von Eberhardt qədim və nəcabətli, amma son zamanlar, böhrandan çox əvvəl də kasıblamış  nəsildən idi. Ailəsinin əvvəlki geniş imkanlarını itirməsinə baxmayaraq atası Rayneri universitetə göndərə və yaxşı təhsil verə bilmişdi. Bu səbəbdən, həmçinin universiteti bitirəndən və cəbhədə vətən borcunu verəndən sonra istedad və çalışqanlığın hesabına Rainer uğurlu, bazarın damarını tuta bilən  şirkətlərinin birində işə qəbul olundu. Almaniyada həmişə qabiliyyətli, işlək adama qiymət verməyi bacarıblar -  yaşı hələ qırxa çatmamış Rainer satış şöbəsi müdirinin müavini təyin edildi. Bu vəzifədə, başqa işlərlə yanaşı hər gün onlarla məktub göndərir və alır, gələn məktubların bir qismini özü, bir qismini müdirin katibəsinin köməyilə cavablayırdı, öz katibəsi yox idi.   

Bir gün gələn poçtun içindən qəribə bir məktub çıxdı. Zərfin içindəki ucuz kağızda tanımadığı ad olan bircə qısa cümlə yazılmışdı: "Philipp Reinecke ölsə, on dollar alacaqsınız”. 

Məbləğin marka ilə deyil, dollarla ifadəəsi onu təəccübləndirmədi. Məğlubiyyət, dərin siyasi-iqtisadi krizis səbəbinə alman markası hər gün qiymətdən düşürdü, amerika dolları isə sürətlə qalxırdı, ona görə pul haqq-hesabları, müqavilələr günü-gündən ucuzlaşan səbatsız marka ilə aparılsa da, çox vaxt dollarla hesablanırdı. Amma  tanımadığı adamın ölümü ilə nədənsə əlaqələndirilən qəribə şərt, kiminsə ölümünə görə pul baratı almaq? Bu nə mənasız, hətta sarsaq vəd və şərtdi?! Zərfin üstündə poçt qaydalarına uyğun olaraq göndərənin ünvanı yazılmışdı. Rainer məktubun ona səhvən göndərildiyini və ya kiminsə belə zarafat etdiyini düşünüb zibil qabına atdı, bu mənasız sayıb zibilqabına atdığı məktubun həyatında önəmli və məşum rol oynayacaq bir hadisələr zəncirinin başlanğıcı olduğu ağlına gəlmədi.

İşi-gücü çox, boş şeylərə baş qoşmağa vaxtı yox idi, şirkətin ünvanına hərdən elə qəribə, elə savadsız və mənasız məktublar gəlirdi ki... Yazı masasının üstündəki qalaqdan növbəti zərfi götürüb açdı və oxumağa başlayan kimi bığaltı gülümsündü – məktub potensial varlı alıcıdan gəlmişdi, müsbət cavabla.

Berlinin işgüzar mühiti, varlıların dəbdəbəli yaşayş tərzi, kübar toplumun möhtəşəmliyi,  paytaxtın izdihamlı mərkəzi  küçələri, bütün bu qaynar həyat əyalətdə, kiçik malikanədə böyüyən Rainer von Eberhardtı tələbəlik illərindən məftun etmişdi. O da haçansa, uğurlu karyerasının heç olmasa sonuna yaxın varlanmaq və Berlin zənginləri kimi yaşamaq, ev almaq, ziyafətlər vermək, kübar xanımlarla rəqs etmək, konsert, teatr və kino tamaşalarına getmək, hələ təzə-təzə yayılan, yarıməsr sonra müsəlman ölkələrində ən populyar və sevimli maşın markası olacaq  "Mersedes-Benz” sürmək, at yarışlarına baxmaq istəyirdi. Bütün bunlar və başlıcası, kasıblamış nəslinin əvvəlki nüfuzunu və ad-sanını qaytarmaq üçün universitetdə səylə oxumuşdu.

Amma başlayan Birinci dünya müharibəsi bütün bu arzu və planların üstündən bir çarpaz xətt çəkdi, milyonlarla başqası kimi onu da orduya çağırdılar. İndi əsas vəzifə nəslinin adına ləkə salmamaq, əksinə, ucaltmaq və bununla yanaşı sağ qalmaq idi. Bəxti gətirdi – bu çətin məsələnin öhdəsindən uğurla gəldi. Xidmətini çəkib, odun-alovun içindən evə salamat, bir ağır və iki yüngül yarayla,  ober-leytenant rütbəsində, bir orden, bir medal və üç nişanla qayıtdı. Sağ qalmağının bir səbəbi də var idi – ağır yara alıb  huşunu itirəndən sonra onu xilas etmiş, rusların güllə-mərmi yağışı altında səngərəcən sürümüş və indən belə ömürlük borclu və dost bildiyi kapral Heinz Kessler.

Rainer kimi vətənə borcunu şərəflə verib, cəbhədən hərbi mükafatlarla qayıdan on minlərlə zabit, yüzminlərlə əskər işsiz qalıb inflasionun tədricən əritdiyi, heçə endirdiyi təqaüdlə yaşayırdı, daha yaralı, ya da kor, əlsiz-ayaqsız əlilləri demirəm. Yaralanan,  hərbi təltiflər alan, amma təvazökar, cəbhəçi olduğunu gözə soxmayan zabit təmkini və nüfuzu, səmimiyyəti alıcılarla ünsiyyət qurmağa və ölkəni bürüyən krizis zamanı satışları artıraraq uğur qazanmasına kömək eləmişdi. Elə ona görə işdə daha məsul tapşırıqlar alaraq irəli çəkilmiş, maaşı da xeyli artmışdı.

Doqquz gün sonra o qəribə məktubu çoxdan unutmuş Rainer elə həmin mövzuda ikinci məktub aldı. Zərfin içindən "Philipp Reinecke öldü” yazılmış vərəq, vərəqin arasından on dollar çıxdı. On dollar fasiləsiz üzüaşağı gedən alman markası ilə əlli mindən çox pul eləyirdi! Məktubda hansı Reineckedən söhbət getdiyini, pulun ölümdən sonra varislərin qaytardığı borc, bəlkə vəsiyyət ya hansısa başqa ödəniş olduğunu, nə üçün məhz ona göndərildiyini anlamadı – Philipp Reinecke adlı adama nəinki borc verməmişdi, heç tanımırdı da, ümumiyyətlə Heinzdan və bir-iki yaxın dostundan başqa heç kimə verməzdi. Amma özü borc alırdı, xeyli borcu yığılmışdı. Yenə də bir səhv olduğunu düşündü, amma içində pul gələn zərfin üstündə şirkətin ünvanı və onun adı yazılmışdı axı? Bəlkə bu kiminsə zarafatı idi? Belə də zarafat olar? Suallar çox, cavablar yox idi. Nə isə... Zərfi pulla birlikdə müəmmalı kağızlar-məktublar qovluğuna, qovluğu yazı masasının siyirməsinə qoydu. "Bir azdan hər şey məlum olacaq. Olmasa pul göndərəni özüm taparam”.

Üç həftə keçdi. Səhər poçtuyla gələn bir qalaq məktubun içindən yenə bir qəribə məktub çıxdı, içindəki vərəqdə birinci məktubdakına oxşar cümlə vardı: "Hans-Paul Geiger ölsə, iyirmi dollar alacaqsınız”. Zarafatın davam etdiyini, "Görəsən kim ola bu zarafatcıl?” fikirləşdi, amma daha bu məktubu birinci məktub kimi atmadı, təbii.  Əksinə, səliqəylə ikinci məktubu saxladığı qovluğa qoydu. Xətt tanınmasın deyə məktubu və ünvanı çap hərfləriylə, ehtimal ki sol əllə yazsalar da, zarafatı hansı dostunun edə biləcəyini təxmini güman edirdi. 

Davamı var...

* "Rainer” adı alman dilində "Rayner” kimi oxunur, soyadından əvvəl yazılan, "kimlərdəndi” anlamına gələn və zadəganlığa dəlalət edən "von” sözü isə "fon”kimi.

Fotonu paylaşan: Ian Bourgeot